صنايع دستي سيستان و بلوچستان تنوع زيادي دارد كه زنان و مردان استان ساخته مي شود . جالب است بدانيد كه روستاهاي سيستان نيز صنايع دستي مختص خود را دارند. صنايع دستي سيستان و بلوچستان به دليل تمدن هزار ساله يكي از مهم ترين هنرها و صنايع دستي ايران به شمار مي رود.

اگر مي خواهيد با انواع صنايع دستي استان سيستان و بلوچستان آشنا شويد، در اين مقاله به طور ويژه به معرفي صنايع دستي اين استان مي پردازيم. با فروشگاه صنايع دستي تك آرينا همراه بمانيد.

انواع صنايع دستي سيتان و بلوچستان

گليم بافي

عشاير مواد خام را از پشم حيوانات خود تهيه مي كنند. رنگ‌هاي مورد استفاده در گليم بيشتر در رنگ‌هاي تيره و قهوه‌اي، قرمز تيره، آبي سير، شتري و رنگ‌هاي روشن مانند زرد، سبز، كرم، قرمز و سفيد است كه نقش مهمي در ايجاد طرح‌هاي بلوچي دارند. نقش ها و طرح ها عمدتاً راه راه، هندسي و محرمت هستند.

ماشين هاي قالي بافي افقي هستند و به ندرت از درزهاي عمودي استفاده مي كنند و نحوه راه اندازي آنها در سيستان با بلوچستان متفاوت است. يكي از انواع قالي‌ها «سفر نان» است كه از رنگ‌هاي روشن بيشتري استفاده مي‌كند. باند از پارچه هاي فرش نيز به صورت بند و بند شتري مانند سكه دوزي و آينه دوزي كه بيشتر با مهره و صدف تزئين شده است، منگوله هاي پشمي باقي مانده از مواد اوليه توليد مي شود. فرش ها در ابعاد مختلفي مانند زيرانداز، شب نشين، بوفه، قاليچه و قاليچه توليد مي شوند.

پرده بافي، سبدبافي، بوريا و توتن سازي

از ديگر صنايع دستي استان سيستان و بلوچستان بوريابافي (حصير بافي) و پرده بافي است. قدمت استفاده از اين روش براي پوشش سقف در شهرهاي سوخته به پنج هزار سال پيش مي رسد. هنوز هم مي‌توانيد تشك‌ها را در خانه‌هاي اصلي اين منطقه به وضوح ببينيد. در منطقه بلوچستان، ماده اوليه حصير از نوعي درخت خرما وحشي به نام داز به دست مي‌آيد كه در كنار رودخانه‌ها مي‌رويد.

برگ داز انواع ملزومات روزانه و زيراندازها را در ابعاد مختلف توليد مي كند. گاهي براي تزيين آنها از موي بز نيز استفاده مي شود مهم ترين محصولات حصيري عبارتند از: حصير، قاليچه، سيني نان، جعبه لوازم آرايشي، لانه مرغ و حمل و نقل كالا، انبار خرما، پرده حصيري و انواع سبد براي پوشش سقف.

زرگري

نقره سازي و زرگري از هنرهاي اين استان است كه با گذشت زمان، طلاسازي جاي نقره سازي را گرفت.  زرگران بلوچ متعلق به اقوام و طوايف خاصي هستند كه در كنار ساخت جواهرات، انواع زيور آلات سوزن دوزي بلوچي را با مهارت براي زنان بلوچ تهيه مي كنند.

زنان بلوچ نيز مانند اكثر زنان ايراني از زيور آلات بومي استفاده مي كنند. زرگران محلي جواهرات طلا و نقره را با نقوش ساده هندسي و نمادين خلق مي كنند. از اين تزيينات براي آراستن سر، گردن، گوش، بيني، دست و پا استفاده مي شود زيورآلات بلوچي به دليل رفت و آمدهاي مكرر بين ساكنان بلوچستان و بخش غربي شبه قاره هند و پاكستان، بيشتر شبيه زيور آلات مردم پاكستان و هند است.

 سفالگري

پيشينه هنر سفالگري سيستان و بلوچستان يا سفالگري بر اساس اسناد به نواحي باستاني بلوچستان در دوران پارينه سنگي و پيش از تاريخ مي رسد. توليد سفال در سيستان، شهري سوخته 3200 سال قبل از ميلاد مسيح، چشمگير بود و سفال هاي روستاي كلپورگان حكايت ديگري دارد.

روستاي كلپورگان در 25 كيلومتري شهر سروان است. امروزه نيز سفال هاي اين روستا به صورت دست ساز و بدون لعاب و نقوش سياه توسط زنان محلي صورت مي گيرد. اين هنر نيز مانند ساير هنرهاي منطقه به دليل شباهت به سفالگري ماقبل تاريخ از شهرت خاصي برخوردار است و طرفداران بسياري دارد.

سفال هاي اين منطقه شباهت زيادي به يافته هاي كاوش هاي باستان شناسي دارد كه قدمت آن به هزاره سوم قبل از ميلاد مي رسد. ويژگي هاي منحصر به فرد اين منطقه سفال آن است كه تكنيك هاي توليد آن از هزاران سال پيش تاكنون تغيير نكرده است و سفالگران هنرمند كه اكثراً زنان خوش اخلاق منطقه هستند، بدون استفاده از ماشين و تنها با دست… نقوش اين سفال ها نيز ريشه در هزار سال پيش دارد و عموماً هندسي و انتزاعي است.

مواد اوليه براي ساخت سفال شامل دو نوع خاك است كه اعلب مردان آن را آماده مي كنند و به نسبت لازم با هم مخلوط و به صورت گل در مي آورند. ابزارهايي كه براي اين كار استفاده مي شود بسيار ابتدايي هستند و هر محل و منطقه اي نام متفاوتي براي آن در نظر گرفته اند. يكي از اين ابزارها بونو است كه گل را روي آن مي گذارند و سپس به آن شكل مي دهند.

بونو محدب و دايره‌اي شكل است و با انگشتان دست و پا مي چرخند و گل را فرم مي دهد. محصولات سفال گلپورگان شباهت زيادي به سفالينه هاي حاصل از كاوش هاي مناطق باستاني سيستان و بلوچستان و كرمان، گيلان، كشورهاي آسيايي مانند هند، ژاپن و پرو در هزاره سوم پيش از ميلاد دارد و اغلب به صورت كاسه، كوزه، ليوان، گلدان و ليوان ساخته شده است.

بيشتر ظروف ساخته شده داراي درب هستند و برخي از درب ها نيز به عنوان ظروف مستقل استفاده مي شوند. كاور يك كاسه نوشيدني ساده است و روكش ديگر به شكل ليوان براي يك كاسه بزرگتر است كه به عنوان فنجان براي تنقلات هنگام پذيرايي از مهمان استفاده مي شود.

در سال 2016 روستاي كلپورگان به عنوان موزه زنده سفال به ثبت رسيد و شوراي جهاني صنايع دستي اين روستا را به عنوان اولين دهكده جهاني سفال در ماه مي تشكيل داد.

گلدوزي

گلدوزي بلوچستان بهترين نمونه از صنايع دستي ايراني است. به اين سوزن دوزي بلوچي در زبان محلي «سوچان دوجي» مي گويند اسناد زيادي وجود دارد كه نشان مي دهد اين قلاب دوزي از سالهاي اوليه عهد اسلامي در اين ايل وجود داشته و در دوره تيموري و صفويه رونق داشته است. سوچان دوزي بيشتر براي تزيين لباس محلي استفاده مي شود.

سوزن دوزي تمام پارچه ها را مي پوشاند و براي تزيين دستبند و شلوار استفاده مي شود و به صورت نواري در دستبند، تكه اي در پشت و روي چادر اجرا مي شود. از آنجايي كه زنان در بسياري از شهرها و مناطق لباس محلي مي پوشند، اين گلدوزي در تمام شهرهاي بزرگ و كوچك و روستاهاي زاهدان و سراوان در شرق و تا ايرانشهر در غرب رواج دارد.

تكنيك سوزن دوزي در هر منطقه عشايري مانند ايرانشهر (قاسم آباد، پيپ، اسپكه، وركات، چنف) و خاش و گشت متفاوت است. انواع بلوچ دوزي عبارتند از:

• صرافي دوزي
• بلوچ دوزي
• پريور دوزي
• ظريف دوزي

رنگ هاي نارنجي و قرمز معمولا در ساخت اين هنرها بيشتر به چشم مي آيد. جزئيات در رنگ هاي سبز، آبي، سفيد و مشكي انجام شده است. تمام گلدوزي هاي اين منطقه يك ويژگي مشترك دارند و آن استفاده از نقوش هندسي و خطي است.

قالي بافي

قدمت اين هنر با ورود شاخه اي از قوم سكائي به سيستان آغاز شد. در حالت كلي قالي بافي و زيرانداز سيستاني به سه نوع تقسيم مي شود:

• نوع تاريخي يا باستاني كه در آغاز قرن چهاردهم هجري قمري بافته شد.
• نوع جديد در حال بافته شدن است از اواخر قرن 13 بافته شد و هنوز هم رايج است.
• نوع سوم كه به مدرن يا نو معروف است همچنان در حال بافت است.

بيشتر مواد اوليه توسط روستاييان تهيه مي شود و از رنگ هاي مختلف استفاده مي شود. نقوش غالباً انتزاعي و هندسي، پرنده اي، انساني يا تركيبي از طرح ها و بافت هاي مددخاني، بهلوري، بافتي، سليماني و گلدان است. در حال حاضر فرش سيستان به دليل طرح، رنگ، نقش، ابعاد و دوام، علاوه بر بازار داخلي، در بازارهاي خارجي نيز به فروش مي رسد.

سيستان از نظر نقش و نگار، رنگ و ابعاد قالي‌هايش با بلوچستان، عشاير خراسان و تركمنستان وجه اشتراك فرهنگي و هنري فراوان دارد.